Giữa lòng miền Tây sông nước, một kiệt tác kiến trúc đã đứng vững suốt một thế kỷ rưỡi, chứng kiến bao thăng trầm của lịch sử và trở thành biểu tượng cho sự giao thoa văn hóa Đông-Tây độc đáo. Nhà cổ Bình Thủy không chỉ là một công trình kiến trúc mà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa, lịch sử quý báu của vùng đất Cần Thơ.
Giới thiệu tổng quan về nhà cổ Bình Thủy
Tọa lạc tại số 144 đường Bùi Hữu Nghĩa, phường Bình Thủy, quận Bình Thủy, thành phố Cần Thơ (tọa độ: 10°03’32.5″N 105°43’38.8″E), nhà cổ Bình Thủy nằm cách trung tâm thành phố khoảng 5 km về phía tây nam. Công trình này được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật cấp Quốc gia vào năm 2009, đánh dấu tầm quan trọng của nó trong hệ thống di sản văn hóa Việt Nam.
Với tuổi đời hơn 150 năm, nhà cổ Bình Thủy là minh chứng sống động cho sự giao thoa văn hóa Đông-Tây tại Nam Bộ vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Giá trị của công trình không chỉ nằm ở tuổi đời mà còn ở phong cách kiến trúc độc đáo – sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc truyền thống Việt Nam với những yếu tố châu Âu tinh tế.
Điểm nổi bật của nhà cổ Bình Thủy chính là sự pha trộn giữa kết cấu nhà truyền thống Nam Bộ với các chi tiết trang trí theo phong cách Pháp. Mái ngói âm dương đặc trưng của kiến trúc Việt Nam kết hợp với những họa tiết hoa văn châu Âu tạo nên một tổng thể hài hòa, vừa quen thuộc vừa độc đáo. Đây không chỉ là nơi cư ngụ của một gia đình giàu có mà còn là biểu tượng cho quá trình tiếp biến văn hóa của người Việt Nam trong thời kỳ giao thoa văn hóa Đông-Tây.
Hành trình 150 năm: Từ nhà gỗ đến di sản
1870: Khởi công xây dựng bởi ông Dương Chấn Kỷ – một thương gia giàu có gốc Hoa.
1911: Hoàn thành việc xây dựng và mở rộng, tạo nên diện mạo cơ bản của ngôi nhà như hiện nay.
1914-1945: Ngôi nhà trở thành nơi gặp gỡ của các thương nhân và trí thức địa phương.
1945-1975: Trải qua nhiều biến động trong thời kỳ chiến tranh, ngôi nhà vẫn được bảo tồn nguyên vẹn.
1992: Trở thành bối cảnh quay bộ phim “Người tình” (L’Amant) nổi tiếng.
2009: Được công nhận là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật cấp Quốc gia.
2020-2024: Trải qua dự án trùng tu lớn để bảo tồn giá trị nguyên bản.
Gia tộc họ Dương, đặc biệt là ông Dương Chấn Kỷ, đã có đóng góp quan trọng trong việc xây dựng và phát triển ngôi nhà này. Ông Dương Chấn Kỷ là con trai của một thương nhân Hoa kiều đến từ Quảng Đông (Trung Quốc), đã định cư tại vùng đất Cần Thơ từ giữa thế kỷ 19. Với tài năng kinh doanh và tầm nhìn xa, ông đã gây dựng sự nghiệp thành công trong lĩnh vực thương mại và trở thành một trong những thương gia giàu có nhất vùng đất này.
Ngôi nhà ban đầu được xây dựng với quy mô khiêm tốn vào năm 1870, chủ yếu bằng gỗ quý và theo kiến trúc truyền thống Nam Bộ. Tuy nhiên, với sự giao thương ngày càng mở rộng và ảnh hưởng của văn hóa Pháp, ông Dương Chấn Kỷ đã quyết định mở rộng và cải tạo ngôi nhà theo phong cách kết hợp Đông-Tây. Công cuộc xây dựng kéo dài từ năm 1870 đến năm 1911 mới hoàn thành, tạo nên diện mạo cơ bản của ngôi nhà như hiện nay.
Trong thời kỳ chiến tranh, ngôi nhà đã trở thành nơi trú ẩn cho nhiều người dân địa phương và là điểm hội họp bí mật của các chiến sĩ cách mạng. Dù trải qua nhiều biến cố lịch sử, ngôi nhà vẫn được bảo tồn nguyên vẹn nhờ sự chăm sóc cẩn thận của gia đình họ Dương qua nhiều thế hệ.
Giai đoạn 2020-2024 đánh dấu dự án trùng tu lớn nhất trong lịch sử ngôi nhà, với mục tiêu bảo tồn giá trị nguyên bản của di tích. Dự án này đã sử dụng các kỹ thuật bảo tồn hiện đại kết hợp với phương pháp truyền thống để khôi phục những chi tiết kiến trúc đã bị xuống cấp theo thời gian, đồng thời tăng cường khả năng chống chịu của công trình trước tác động của thời tiết và môi trường.
Phân tích chuyên sâu kiến trúc Đông-Tây
Nhà cổ Bình Thủy là một kiệt tác kiến trúc thể hiện sự giao thoa độc đáo giữa phong cách Đông-Tây, nơi những yếu tố truyền thống Việt Nam hòa quyện với các chi tiết châu Âu một cách hài hòa và tinh tế.
Cổng tam quan và hàng rào sắt
Ngay từ bên ngoài, du khách đã có thể cảm nhận được sự kết hợp văn hóa độc đáo này. Cổng tam quan được thiết kế theo kiểu truyền thống Việt Nam với ba cổng (chính giữa dành cho các dịp lễ trọng, hai bên dành cho sinh hoạt hàng ngày), nhưng lại được trang trí bằng các họa tiết hoa văn theo phong cách châu Âu. Hàng rào sắt uốn lượn mềm mại theo phong cách Art Nouveau của Pháp, với những hoa văn tinh xảo như hoa lá, chim muông được rèn thủ công bởi những nghệ nhân tài hoa.
Các họa tiết trang trí trên cổng và hàng rào không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa biểu tượng. Hình tượng rồng phượng thể hiện quyền uy và phú quý, trong khi các hoa văn lá cây theo phong cách châu Âu lại biểu trưng cho sự thịnh vượng và sinh sôi. Sự kết hợp này phản ánh tư duy cởi mở của chủ nhân ngôi nhà – vừa tôn trọng truyền thống vừa sẵn sàng tiếp thu những giá trị văn hóa mới.
Kỹ thuật xây dựng mái ngói và hệ thống thông gió
Mái nhà được lợp bằng ngói âm dương truyền thống của Việt Nam, được sản xuất tại lò gốm Bình Dương nổi tiếng. Điểm đặc biệt là kỹ thuật xếp ngói “hai lớp” – lớp dưới đặt sát nhau tạo thành nền chắc chắn, lớp trên xếp so le tạo thành rãnh thoát nước và tăng khả năng chống thấm. Kỹ thuật này giúp ngôi nhà chống chịu tốt với khí hậu mưa nhiều của miền Tây Nam Bộ.
Hệ thống thông gió của nhà cổ Bình Thủy là một minh chứng cho trí tuệ của người xưa trong việc thích ứng với khí hậu nhiệt đới. Các ô cửa sổ rộng, cửa chính có nhiều cánh, kết hợp với hệ thống cửa gió ở phần trên tường tạo thành mạch không khí lưu thông liên tục, giúp điều hòa nhiệt độ trong nhà một cách tự nhiên. Đặc biệt, phần mái được thiết kế cao và có khoảng trống giữa mái và trần nhà, tạo thành khoang đệm cách nhiệt hiệu quả.
Gian thờ tự và bàn thờ gỗ mun
Trung tâm của ngôi nhà là gian thờ tự – nơi thể hiện rõ nét nhất văn hóa truyền thống Việt Nam. Gian thờ được đặt ở vị trí trang trọng nhất, đối diện với cửa chính theo đúng quan niệm phong thủy. Bàn thờ được làm từ gỗ mun quý hiếm, chạm khắc công phu với các họa tiết tứ linh (long, lân, quy, phụng) và bát bửu (bình, lọng, khánh, kiếm, sách, họa, quy, ngọc). Mỗi chi tiết chạm khắc đều mang ý nghĩa biểu tượng cho phúc, lộc, thọ và sự thịnh vượng của gia đình.
Hệ thống cột trong nhà được làm từ gỗ lim, gỗ gụ và gỗ cẩm lai – những loại gỗ quý có độ bền cao và khả năng chống mối mọt tự nhiên. Các cột được thiết kế theo kiểu “cột kèo chồng rường” truyền thống của kiến trúc Việt Nam, nhưng lại được trang trí bằng các chi tiết chạm khắc theo phong cách châu Âu như hoa văn acanthus và các họa tiết hình học.
Các món đồ cổ quý giá trong nhà
- Bộ bàn ghế Louis XV: Nhập khẩu từ Pháp vào đầu thế kỷ 20, làm bằng gỗ sồi với các chi tiết dát vàng 24K, thể hiện đẳng cấp và gu thẩm mỹ tinh tế của chủ nhân.
- Đồng hồ quả lắc Comtoise: Sản xuất tại Pháp năm 1890, vẫn hoạt động chính xác đến ngày nay, là một trong những món đồ cổ có giá trị nhất trong nhà.
- Bộ sưu tập đồ sứ Gien và Sèvres: Gồm các bình hoa, đĩa trang trí và bộ ấm trà nhập từ Pháp vào cuối thế kỷ 19, mang họa tiết hoa lá và phong cảnh châu Âu tinh xảo.
- Tủ thờ gỗ trắc: Niên đại khoảng 150 năm, chạm khắc tứ linh và tứ quý theo phong cách truyền thống Nam Bộ, thể hiện tài nghệ điêu luyện của các nghệ nhân Việt Nam xưa.
- Bộ bàn ghế gỗ cẩm lai: Được chế tác vào đầu thế kỷ 20 bởi các nghệ nhân địa phương, kết hợp kỹ thuật chạm khắc truyền thống với họa tiết châu Âu.
Sự hiện diện của những món đồ cổ quý giá này không chỉ thể hiện địa vị và sự giàu có của gia chủ mà còn phản ánh quá trình giao lưu văn hóa Đông-Tây tại Nam Bộ vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Mỗi món đồ đều mang trong mình một câu chuyện lịch sử và văn hóa riêng, góp phần làm nên giá trị di sản độc đáo của nhà cổ Bình Thủy.
Di sản văn hóa & điện ảnh
Nhà cổ Bình Thủy không chỉ là một công trình kiến trúc đặc sắc mà còn là một phần quan trọng trong di sản văn hóa và điện ảnh của Việt Nam. Năm 1992, ngôi nhà này đã trở thành bối cảnh chính cho bộ phim “Người tình” (L’Amant) của đạo diễn Jean-Jacques Annaud, chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Marguerite Duras.
“Mỗi góc trong ngôi nhà cổ kính này như một trang sách lịch sử sống động, nơi thời gian dường như ngừng trôi giữa những đường nét kiến trúc tinh tế và đồ nội thất quý giá” – trích từ lời bình trong phim “Người tình”.
Bộ phim đã tạo nên tiếng vang lớn trên trường quốc tế, không chỉ vì nội dung táo bạo mà còn nhờ vào bối cảnh đẹp mê hoặc của miền Nam Việt Nam, trong đó có nhà cổ Bình Thủy. Những cảnh quay trong ngôi nhà đã khắc họa một cách sống động không gian sống của tầng lớp thượng lưu Việt Nam đầu thế kỷ 20, với sự giao thoa giữa văn hóa phương Đông và phương Tây.
Tác động của bộ phim đến du lịch Cần Thơ là không thể phủ nhận. Theo số liệu thống kê, lượng khách quốc tế đến tham quan nhà cổ Bình Thủy đã tăng đáng kể sau khi bộ phim được công chiếu, từ vài trăm lượt mỗi năm lên đến hàng nghìn lượt. Đặc biệt, lượng du khách Pháp và châu Âu chiếm tỷ lệ cao trong tổng số khách quốc tế, nhiều người trong số họ đến đây vì ấn tượng với bộ phim “Người tình”. Năm 2019, trước đại dịch COVID-19, nhà cổ Bình Thủy đã đón khoảng 15.000 lượt khách quốc tế, đóng góp đáng kể vào ngành du lịch của thành phố Cần Thơ.
Bên cạnh giá trị điện ảnh, nhà cổ Bình Thủy còn là nơi lưu giữ nhiều lễ hội truyền thống và nghi thức gia tộc họ Dương. Hàng năm, vào dịp lễ Thanh Minh và ngày giỗ tổ, gia đình họ Dương vẫn tổ chức các nghi lễ trang trọng theo phong tục truyền thống. Những nghi thức này không chỉ thể hiện lòng hiếu kính với tổ tiên mà còn là dịp để các thế hệ con cháu sum họp, gắn kết tình cảm gia đình và học hỏi về lịch sử dòng tộc.
Đặc biệt, triển lãm ảnh “Ký ức Bình Thủy” dự kiến tổ chức vào năm 2025 sẽ là sự kiện văn hóa quan trọng, tái hiện lại hành trình 150 năm của ngôi nhà qua những tấm ảnh quý giá. Triển lãm sẽ trưng bày hơn 200 bức ảnh từ tư liệu gia đình và các nhà sưu tập, cùng với những hiện vật lịch sử liên quan đến ngôi nhà và gia tộc họ Dương. Đây không chỉ là cơ hội để công chúng hiểu sâu hơn về giá trị lịch sử, văn hóa của nhà cổ Bình Thủy mà còn góp phần quảng bá hình ảnh di sản này đến với bạn bè quốc tế.
Trải nghiệm thực tế cho du khách
Hướng dẫn di chuyển
- Từ trung tâm thành phố Cần Thơ: Di chuyển theo đường Nguyễn Trãi, qua cầu Cái Khế, rẽ phải vào đường Bùi Hữu Nghĩa và đi thẳng khoảng 2 km (thời gian di chuyển khoảng 15-20 phút bằng xe máy hoặc taxi).
- Từ bến Ninh Kiều: Đi thẳng đường Hai Bà Trưng, qua cầu Cái Khế, rẽ phải vào đường Bùi Hữu Nghĩa (thời gian di chuyển khoảng 20-25 phút).
- Từ sân bay Cần Thơ: Đi theo Quốc lộ 91, rẽ vào đường 30/4, sau đó rẽ vào đường Bùi Hữu Nghĩa (thời gian di chuyển khoảng 30-35 phút).
Thông tin tham quan
- Giờ mở cửa: 7:30 – 11:30 và 13:30 – 17:00 hàng ngày (kể cả ngày lễ)
- Giá vé: 20.000 đồng/người đối với người Việt Nam; 40.000 đồng/người đối với khách quốc tế
- Chính sách ưu đãi: Miễn phí cho trẻ em dưới 6 tuổi, người cao tuổi trên 70 tuổi và người khuyết tật; giảm 50% cho học sinh, sinh viên có thẻ
Nhà cổ Bình Thủy là thiên đường cho những người yêu thích nhiếp ảnh với vô số góc chụp đẹp và độc đáo. Khu vực cổng tam quan với hàng rào sắt uốn lượn mềm mại tạo nên khung cảnh cổ kính đầy mê hoặc. Phòng khách với bộ bàn ghế Louis XV và đồng hồ quả lắc cổ là nơi lý tưởng để chụp những bức ảnh mang phong cách vintage. Đặc biệt, khu vực hành lang với ánh sáng tự nhiên rọi qua ô cửa sổ tạo nên những hiệu ứng ánh sáng tuyệt đẹp, thích hợp cho cả ảnh chân dung và ảnh phong cảnh.
Bên cạnh ngôi nhà chính, vườn lan của nhà cổ Bình Thủy cũng là điểm tham quan không thể bỏ qua. Vườn lan rộng khoảng 500m² với hơn 30 loài lan quý hiếm, trong đó có nhiều giống lan đặc hữu của vùng Nam Bộ. Đặc biệt, khu vực này còn lưu giữ một số cây lan có tuổi đời trên 50 năm, được xem là báu vật của gia đình họ Dương. Ngoài ra, du khách cũng không nên bỏ lỡ khu vực nhà bếp cổ với đầy đủ dụng cụ nấu nướng truyền thống, nơi tái hiện sinh động đời sống hàng ngày của một gia đình thượng lưu Nam Bộ xưa.
Bảo tồn & thách thức
Dự án trùng tu nhà cổ Bình Thủy giai đoạn 2020-2024 là một nỗ lực quan trọng nhằm bảo tồn giá trị nguyên bản của di tích này. Với tổng kinh phí hơn 5 tỷ đồng, dự án đã tập trung vào việc khôi phục các cấu trúc gỗ bị mối mọt, gia cố nền móng và hệ thống mái ngói, đồng thời bảo tồn các chi tiết trang trí nguyên bản.
Về vật liệu, dự án đã sử dụng những loại gỗ tương đồng với nguyên bản như gỗ lim, gỗ gụ và gỗ cẩm lai để thay thế các cấu kiện bị hư hỏng nặng. Đặc biệt, ngói âm dương được sản xuất thủ công theo phương pháp truyền thống tại các lò gốm Bình Dương để đảm bảo tính nguyên bản. Các kỹ thuật trùng tu cũng kết hợp giữa phương pháp truyền thống và hiện đại, với sự tham gia của các nghệ nhân có kinh nghiệm trong bảo tồn di tích cùng các chuyên gia từ Viện Bảo tồn Di tích.
Một trong những thách thức lớn nhất trong việc bảo tồn nhà cổ Bình Thủy là cân bằng giữa phát triển du lịch và giữ gìn giá trị nguyên bản của di tích. Lượng khách tham quan ngày càng tăng (trung bình 200-300 lượt khách/ngày vào mùa cao điểm) đã gây áp lực không nhỏ lên kết cấu của ngôi nhà, đặc biệt là sàn gỗ và các cấu kiện nội thất cổ.
Để giải quyết vấn đề này, ban quản lý di tích đã áp dụng một số biện pháp như giới hạn số lượng khách tham quan cùng lúc (không quá 30 người/lượt), yêu cầu du khách đi chân trần hoặc mang vớ khi vào trong nhà, và thiết lập hành lang tham quan rõ ràng để hạn chế việc du khách chạm vào các hiện vật quý giá. Ngoài ra, hệ thống camera giám sát và nhân viên bảo vệ cũng được bố trí hợp lý để đảm bảo an toàn cho di tích.
Bảng so sánh trước và sau khi trùng tu Nhà cổ Bình Thủy
| Hạng mục | Trước trùng tu (2020) | Sau trùng tu (2024) |
| Mái ngói | 30% ngói bị nứt vỡ, rêu mốc | 95% ngói mới, giữ nguyên kiểu dáng cổ |
| Cột gỗ | 15% bị mối mọt, 5% bị nứt | 100% được xử lý chống mối, 10% được thay thế |
| Sàn nhà | 25% bị mục, kêu khi đi lại | 100% được gia cố, không còn tiếng kêu |
| Tường | Nhiều vết nứt, bong tróc | Được trát lại và sơn mới, giữ màu nguyên bản |
| Cửa gỗ | 40% bản lề bị hỏng, khó đóng mở | 100% hoạt động trơn tru, giữ nguyên kiểu dáng |
| Hệ thống thoát nước | Thường xuyên bị tắc nghẽn | Được cải tạo, hoạt động hiệu quả |
Kết quả của dự án trùng tu không chỉ giúp kéo dài tuổi thọ của công trình mà còn nâng cao giá trị thẩm mỹ và lịch sử của nhà cổ Bình Thủy. Tuy nhiên, việc bảo tồn di tích này vẫn là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự quan tâm và đầu tư thường xuyên từ các cơ quan chức năng cũng như ý thức bảo vệ di sản từ phía cộng đồng và du khách.
Câu hỏi thường gặp (FAQs)
Nhà cổ Bình Thủy có phải là di tích cấp quốc gia không?
Đúng vậy. Nhà cổ Bình Thủy đã được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật cấp Quốc gia vào năm 2009, khẳng định giá trị lịch sử và văn hóa đặc biệt của công trình này.
Phong cách kiến trúc của nhà cổ Bình Thủy là gì?
Nhà cổ Bình Thủy mang phong cách kiến trúc kết hợp Đông-Tây độc đáo. Đây là sự giao thoa giữa kiến trúc truyền thống Nam Bộ (thể hiện qua kết cấu nhà, mái ngói âm dương, bố cục không gian) với các yếu tố kiến trúc châu Âu (thể hiện qua họa tiết trang trí, kiểu dáng cửa sổ và một số chi tiết nội thất).
Những hiện vật quý giá nhất trong nhà cổ Bình Thủy là gì?
Nhà cổ Bình Thủy lưu giữ nhiều hiện vật quý, trong đó nổi bật nhất là bộ bàn ghế Louis XV nhập từ Pháp, đồng hồ quả lắc Comtoise có niên đại từ năm 1890, bộ sưu tập đồ sứ Gien và Sèvres, và tủ thờ gỗ trắc có tuổi đời khoảng 150 năm.
Nhà cổ Bình Thủy khác gì so với các nhà cổ khác ở miền Tây?
So với các nhà cổ khác ở miền Tây như nhà cổ Huỳnh Thủy Lê (Sa Đéc) hay nhà cổ Tân Lộc (Vĩnh Long), nhà cổ Bình Thủy nổi bật với quy mô lớn hơn, sự kết hợp Đông-Tây rõ nét hơn, và đặc biệt là vẫn được gia đình chủ nhân sinh sống và bảo quản liên tục qua nhiều thế hệ. Ngoài ra, nhà cổ Bình Thủy còn có vườn lan độc đáo và là bối cảnh của bộ phim quốc tế nổi tiếng “Người tình”.
Kế hoạch tham quan tối ưu
Tham quan tour du lịch được thiết kế sẵn
Hiện nay, tại địa danh Nhà cổ Bình Thuỷ, công ty Nụ Cười Mê Kông có
Lịch trình kết hợp với các điểm du lịch lân cận
- Buổi sáng: Tham quan chợ nổi Cái Răng (5:30-8:00), sau đó di chuyển đến nhà cổ Bình Thủy (9:00-10:30)
- Buổi trưa: Dùng bữa tại nhà hàng Sao Hôm gần nhà cổ, thưởng thức các món ăn đặc sản miền Tây (11:00-12:30)
- Buổi chiều: Tham quan Thiền viện Trúc Lâm Phương Nam (13:00-14:30) và Bảo tàng Cần Thơ (15:00-16:30)
- Buổi tối: Thưởng thức ẩm thực tại phố đi bộ Ninh Kiều và đi thuyền ngắm cảnh sông nước về đêm
Lưu ý về trang phục và cách ứng xử
Khi tham quan nhà cổ Bình Thủy, du khách nên mặc trang phục lịch sự, tránh quần đùi, áo hở vai. Cần tháo giày dép trước khi vào nhà và không chạm tay vào các hiện vật cổ. Hãy giữ giọng nói vừa phải và tránh chụp ảnh có flash để bảo vệ các hiện vật quý giá. Đặc biệt, khi tham quan khu vực thờ tự, cần giữ thái độ tôn trọng và không đứng trực diện trước bàn thờ.
Thời điểm lý tưởng để tham quan nhà cổ Bình Thủy là vào mùa khô (từ tháng 12 đến tháng 4), khi thời tiết mát mẻ và ít mưa. Nên đến vào các ngày trong tuần để tránh đông đúc, đặc biệt là buổi sáng sớm (8:00-9:30) hoặc buổi chiều muộn (15:30-17:00) khi ánh sáng tự nhiên tạo nên những góc chụp ảnh đẹp nhất.
Câu chuyện ít ai biết
Trong số những hiện vật quý giá của nhà cổ Bình Thủy, chiếc đồng hồ Thụy Sĩ đặt trong phòng khách chính ẩn chứa một câu chuyện đặc biệt. Đây không chỉ là một món đồ trang trí đắt tiền mà còn là nhân chứng lịch sử của một sự kiện quan trọng trong gia tộc họ Dương.
Vào năm 1945, khi quân đội Nhật đảo chính Pháp tại Đông Dương, một sĩ quan Nhật đã đến nhà cổ Bình Thủy để trưng dụng làm nơi đóng quân. Ông Dương Văn Hạnh – con trai của ông Dương Chấn Kỷ – đã khéo léo tặng viên sĩ quan này chiếc đồng hồ Thụy Sĩ quý giá như một món quà ngoại giao. Cảm kích trước cử chỉ này, viên sĩ quan đã ra lệnh cho quân lính không được xâm phạm đến ngôi nhà và gia đình họ Dương. Nhờ vậy, ngôi nhà và các báu vật bên trong đã được bảo toàn nguyên vẹn trong giai đoạn chiến tranh khốc liệt.
Năm 1952, sau khi chiến tranh kết thúc, gia đình họ Dương đã tìm mua lại được một chiếc đồng hồ giống hệt chiếc đã tặng từ một nhà sưu tập ở Sài Gòn. Chiếc đồng hồ này vẫn được trưng bày trang trọng trong phòng khách cho đến ngày nay như một minh chứng cho trí tuệ và tài ngoại giao của gia chủ.
Một điều thú vị khác ít người biết là dưới khu vực nhà bếp cổ của nhà cổ Bình Thủy còn có một hầm trú ẩn bí mật. Hầm này được xây dựng vào khoảng năm 1947, trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp, với mục đích ban đầu là nơi cất giữ lương thực và tài sản quý giá của gia đình. Tuy nhiên, về sau nó đã trở thành nơi ẩn náu an toàn cho nhiều cán bộ cách mạng địa phương.
Hầm có diện tích khoảng 12m², được thiết kế khéo léo với lối vào được ngụy trang dưới một tấm ván sàn có thể tháo rời, thường được che phủ bởi các vật dụng nặng như chum gạo hoặc bàn bếp. Bên trong hầm được gia cố bằng gỗ lim chắc chắn, có hệ thống thông gió đơn giản nhưng hiệu quả thông qua một đường ống nhỏ được ngụy trang như rễ cây leo dọc tường nhà. Đặc biệt, hầm còn có một lối thoát hiểm bí mật dẫn ra khu vườn phía sau, được thiết kế tinh vi đến mức ngay cả một số thành viên trong gia đình cũng không biết đến sự tồn tại của nó.
Hiện nay, hầm trú ẩn này đã được bảo tồn nguyên trạng và trở thành một phần trong tour tham quan đặc biệt của nhà cổ Bình Thủy, nhưng chỉ dành cho các đoàn khách đặt trước và có sự hướng dẫn của nhân viên chuyên nghiệp.
Tương lai & dự án phát triển
Nhà cổ Bình Thủy đang đứng trước những cơ hội phát triển mới với các dự án sáng tạo nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Dự án nổi bật nhất hiện nay là việc số hóa bản vẽ kiến trúc bằng công nghệ 3D Lidar, một công nghệ quét laser tiên tiến cho phép tạo ra mô hình ba chiều chính xác đến từng milimet của toàn bộ công trình.
Dự án này được thực hiện với sự hợp tác giữa Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Cần Thơ cùng Viện Bảo tồn Di sản và một đối tác công nghệ từ Singapore. Quá trình quét và xử lý dữ liệu đã bắt đầu từ tháng 6/2023 và dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2024. Kết quả của dự án không chỉ cung cấp tài liệu quý giá phục vụ công tác bảo tồn, trùng tu trong tương lai mà còn mở ra khả năng tạo các tour tham quan ảo, giúp du khách từ khắp nơi trên thế giới có thể “ghé thăm” nhà cổ Bình Thủy mà không cần di chuyển đến Cần Thơ.
Lộ trình dự án số hóa:
- Tháng 6/2023: Khởi động dự án, lắp đặt thiết bị
- Tháng 9/2023: Hoàn thành quét 3D khu vực bên ngoài
- Tháng 12/2023: Hoàn thành quét 3D khu vực bên trong
- Tháng 6/2024: Xử lý dữ liệu và tạo mô hình 3D sơ bộ
- Tháng 12/2024: Ra mắt phiên bản hoàn chỉnh và ứng dụng tham quan ảo
Bên cạnh đó, kế hoạch “Bảo tàng sống” dự kiến triển khai vào năm 2026 là một bước đột phá trong cách thức trưng bày và giới thiệu di sản. Thay vì mô hình bảo tàng truyền thống với các hiện vật được đặt trong tủ kính, “Bảo tàng sống” sẽ tái hiện không gian sinh hoạt thực tế của một gia đình thượng lưu Nam Bộ đầu thế kỷ 20, với các diễn viên đóng vai các thành viên trong gia đình, thực hiện các hoạt động hàng ngày như nấu nướng, thêu thùa, đọc sách, tiếp khách…
Dự án này không chỉ mang đến trải nghiệm sống động và chân thực cho du khách mà còn góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa phi vật thể như phong tục, nghi lễ, cách ứng xử trong gia đình truyền thống Nam Bộ. Đặc biệt, các hoạt động như nghề thủ công truyền thống, âm nhạc dân gian, và ẩm thực đặc sản sẽ được giới thiệu một cách sinh động thông qua các buổi biểu diễn và workshop tương tác.
Những dự án này dự kiến sẽ tạo ra tác động tích cực đối với giá trị di sản và du lịch của nhà cổ Bình Thủy. Về mặt bảo tồn, công nghệ số hóa sẽ giúp lưu giữ dữ liệu chính xác về tình trạng hiện tại của công trình, làm cơ sở cho các hoạt động trùng tu trong tương lai. Về mặt du lịch, các trải nghiệm mới mẻ và tương tác sẽ thu hút thêm nhiều đối tượng khách, đặc biệt là giới trẻ và khách quốc tế, đồng thời kéo dài thời gian lưu trú của du khách tại Cần Thơ.
Theo dự báo của Sở Du lịch Cần Thơ, sau khi các dự án này hoàn thành, lượng khách đến tham quan nhà cổ Bình Thủy có thể tăng từ 30-50% so với hiện tại, đóng góp đáng kể vào mục tiêu phát triển du lịch bền vững của thành phố.
Nhà cổ Bình Thủy không chỉ là một công trình kiến trúc đẹp mắt hay một điểm du lịch hấp dẫn, mà còn là minh chứng sống động cho quá trình giao lưu và tiếp biến văn hóa Đông-Tây tại Nam Bộ. Sau hơn 150 năm tồn tại, ngôi nhà vẫn đứng vững như một nhân chứng lịch sử, kể lại câu chuyện về một thời kỳ biến động và phong phú của lịch sử Việt Nam.
Việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản này không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan chức năng hay gia đình chủ nhân, mà còn là trách nhiệm chung của cộng đồng và mỗi du khách khi đến tham quan. Chỉ khi chúng ta cùng nhau trân trọng và gìn giữ, nhà cổ Bình Thủy mới có thể tiếp tục đứng vững với thời gian, mang vẻ đẹp và giá trị của mình đến với các thế hệ mai sau.
Hãy đến và trải nghiệm nhà cổ Bình Thủy – nơi quá khứ và hiện tại giao hòa, nơi Đông và Tây gặp gỡ, để cảm nhận trọn vẹn một kiệt tác kiến trúc độc đáo của vùng đất Cần Thơ nói riêng và miền Tây Nam Bộ nói chung.
